Lepenski Vir praistorijski lokalitet, najstarije organizovano ljudsko naselje u Evropi i danas jedan od najposećenijih muzeja koji krasi najveću klisuru u Evropi, Đerdap. Sa razlogom je jedan od najznačanijih kulturnih nasleđa u okviru UNESCO Global Geoparka Đerdap.
Kako je otkrivena ova praistorijska kultura?
Šezdesetih godina prošlog veka vršila su se veoma opsežna arheološka istraživanja obale Dunava kako bi se istražili postojeći i otkrili novi arheološki lokaliteti pre završetka izgradnje hidroelektrane Đerdap. Po završetku hidroelektrane nivo vode u Dunavu na područiju Đerdapa se znatno podigao pa su arheolozi Arheološkog instituta Beograd radili punom parom kako bi bili sigurni da svet sazna za sve što klisura krije i ništa sa potopom ne ode u zaborav.
Davne 1960. godine vršila su se arheološka istraživanja desne obale Duvana, uzvodno od Dobre do Donjeg Milanovca, kada su arheolozi Obrad Kujović i Ivica Kostić na jako nepristupačnom terenu kod Lepene otkrili nešto novo. Kraj obale u vodi uočili su fregmente posuda od pečene zemlje za koje su bili sigurni da pripadaju Starčevačkoj kulturi.
Prikupili su potrebne podatke, skice i forografije terena kao i uzorke pronađenih fregmenata i sačinjeni zapisnik odneli u Arheološki institut poprilično sigurni da su otklili novu neolitsku kulturu. Na taj način saznalo se za ovaj lokalitet koji je privukao pažnju Dragoslavu Srejoviću, tada asistentu na katedri za arheologiju.
Kroz nekoliko godina zainteresovani Srejović prikupio je informacije, sredstva i opremu za rad, i 1965. godine sa timom stručnjaka zainteresovanih za neolit krenuo u istraživanje otkrivenog lokaliteta. Već nakon prvih istraživanja pronađena su neolitska naselja i otkrivena jedna potpuno nova kultura.
Daljim istraživanjima pronađena su naselja iz perioda ranog mezolita pa sve do poznog neolita. Otkriveno je sedam sukcesivnih naselja odnosno 136 stambenih i sakralnih objekata. Takođe su pronađene mnogobrojne monumentalne kamene skulpture, kućna svetilišta i predmeti koji dosta otkrivaju o svakodnevnom životu, običajima i verovanjima ove kulture.
1971. godine sa završetkom izgradnje hidroelektrane Đerdap lokalitet je premešten 30m više, na sadašnju lokaciju, kako bi se izbeglo njegovo potapanje. Na taj način ne samo da je sačuvano najstarije organizovano naselje u Evropi već je otvoren i danas jedan od najposećenijih muzeja u Srbiji, Lepenski Vir, koji svakako morate posetiti na Đerdapu.
U čast profesora Srejovića, Pošta Srbije je 2021.godine objavila poštansku marku sa njegovim likom i skulpturama sa Lepenskog vira.
Arheološkim nalazištem upravlja Upravljač turističkog prostora Lepenski vir D.O.O. .